آموزش وپرورش درایران عصر هخامنشی

 برای مطالعه درباره آموزش و پرورش در ایران باستان در درجه اول روایات و گزارشهای مورخان یونانی،اسناد مصریان و بابلیان سودمند به نظر می رسد.چون از خود شاهان هخامنشی سند و اسنادی از این دست باقی نمانده و از خلال کتیبه ها نیز در زمینه این موضوع چیزی عاید پژوهشگران نمی شود،لذا باتوجه به اصول کلی متدوال در نزد آریایی ها و اقوام و ملل آریایی می توان تصویر متعارفی از نظام تعلیم و تربیت در ایران عصر هخامنشی دست یافت.کتیبه ها و الواح عصر هخامنشی و آثار باستانی مانند کاخ ها و سایر بناها طبعا راه گشا در این زمینه هستند،ولی به نحوی که در شیوه های پژوهشی علمی متداول است،پاسخگو نیستند.سابقه بس کهن تمدن ایران بیانگر حاکمیت تشکیلات آموزشی بر جوامع ایران قدیم بوده است که به کمک آن می توان فرزندان خود را به فراگرفتن علوم و فنون وادار نمایند.تحولات سیاسی،نظامی و فرهنگی گسترده ای که در طول تاریخ ایران باستان روی داده است،طبعا بر نظام آموزش و پرورش تاثیر داشته و تغییرات قابل ملاحظه ای را در سازمانهای علمی و تربیتی ایران باستان موجب شده است.

پژوهشگران، ایرانیان باستان را از علاقه مند ترینمردم جهان قدیم به قانون و رعایت آن می دانند.قوانین در کوچکترین بنیادهای اجتماعی ایران باستان به اجرا در می آمده است.

نظام خانواده در عهد قدیم ایران آنگونه که از خلال منابع تاریخی و فرهنگی ایرانیان استنباط می شود،خود تابع ضوابط و قوانین بسیار محکم و قاطعی بوده است که برای فرد فرد افراد خانواده تکلیفی معین کرده و همه ملزم به اجرای آن بوده اند.

آدلف راپ ایران شناس معروف در این باره می گوید:"آنچه در تاریخ ایران پیش از هر چیز جلب توجه می کند و روح معنوی ایرانیان را در زندگی اجتماعی آنان مجسم می کند،شیوه تعلیم و تربیت آنان بوده است-این تعلیم و تربیت از بدو طفولیت در روحیه جوانان ایرانی منشا احساسات و عواطف سودمند و نیکی شده،آنان را در هر کار به مسیر راستی و ترقی راهنمایی می کرده است و به گونه ای تحسین برانگیز قوای جسمانی و روحی آنان را آماده کار و پذیرش سختی ها ساخته که در سایه آن ایرانیان پیوسته می توانستند جامعه صحیح و سالمی داشته باشند.

خوی سلحشوری و دشمن ستیزی ایرانیان نمونه بارزی از بازدهی این چنین شیوه ای در امر آموزش و پرورش ایرانیان بوده است.تاثیر گذاری شیوه های تربیتیاقوام و ملل دیگر بر ایرانیان قابل انکار نیست،ولی ویژگیهای نظام تربیتی ایرانیان پیوسته خدشه ناپذیر مانده است.بی تردید ملاک پژوهش درباره نظام آموزش و پرورش در هر تمدنی، اطلاعات درباره اوضاع جغرافیایی ، اقلیمی،اقتصادی و فرهنگی آن تمدن و سرزمین است.از دیگر شرایط لازم برای انجام چنین پژوهشی داشتن آگاهی درستی درباره نظام حکومتی،سازمانهای اجتماعی و شیوه تولید در یک جامعه است.هرکدام از دو واژه مورد تعریفی"آموزش"و"پرورش"مفاهیم و قلمروگسترده ای در تاریخ علوم انسانی دارند.با بهره گیری از مطالبی در خلال منابع فرهنگی و اجتماعی ایران باستان مانند اندرز نامه ها،کارنامه هاومانند آن می توان به اهمیت این دو اصل مهم و شیوه ها و توصیه های اندیشمندان،آموزگاران در تحقق هدف آموزش و پرورش راحتر پی برد.آریایی ها در بدو ورودشان به ایران دو نشانه مشخص داشتند و درتاریخ تاکنون به نام آنها ثبت شده است یکی اسب و دیگری فلز. در نزد آریایی ها سوارکاری و تیراندازی بدیهی ترین هنری بود که آنان به فرزندان خود می آموختند.این ویژگی به مادها نیز به ارث رسید و به دنبال آنها به هخامنشیان و سایر سلسله های ایرانی پیش از اسلام.مادها از شیوه های جنگیدن و فنون رزمی سکایی نیز بهره وافری داشتند. یونانیان گزارش کرده اند که پارسیان(هخامنشیان) از آغاز سنین نوجوانی،نظم،بی باکی و شهامت را می آموختند و می اندوختند.

ایرانیان قدیم پیوسته از خدایانشان فرزندان سالم آرزو می کردند که هوشیار،وظیفه شناس، وطن پرست و راستین باشند.

گزنفون مورخ یونانی که در اثر خود به نام "کوروپدی"،"سیروپدی" درباره تعلیم و تربیت کوروش سخن گفته است،روایت می کندکه" کوروش بر اساس شیوه زندگی و اخلاق پارسیان پرورش یافته است.این شیوه به سود همه مردم پیش بینی شده بودند.در حالی که در بسیاری از سرزمینها،تربیت خیلی جدی تلقی نمیشد،پارسیان لحظه ای از تربیت فرزندانشان غفلت نمی کردند"

گزنفون بر این باور است که عادات و آداب و سنن و قوانین تربیتی پارسیان بسیار سخت گیرانه بوده و فرزندان را از همان اوان کودکی از ارتکاب اعمال خلاف بر حذر می داشتند.

پارسیان برای تربیت نوجوانان خود مکانی به نام"الوتیرا-Eleuthra " که از نظر لغوی به معنای "خانه اشراف،نجبا و آزادگان" است داشته و این مکان در جوار کاخ شاهی و نزدیک بناهای دولتی قرار دارد. "الویترا" به معنای "خانه آزاد" نیز آمده است.

افلاطون گفته است که تربیت کودکان مادی وپارسی،یا به سخن دیگر کودکان درباری،وظیفه دانایان و روشن اندیشان،معلمان دربار و بانوان درباری بود که ویژه این کار در نظر گرفته شده اند.